🇻🇳 Devet dana koji su promenili istoriju: Kako je pala „američka marioneta“ – Južni Vijetnam

Kombinovani napad severnovijetnamske armije, lokalnih partizana i međunarodnih saveznika doveo je do konačnog sloma prozapadnog režima u Sajgonu u proleće 1975. godine.

Kada se govori o završnici Vijetnamskog rata, neretko se iz vida gubi kompleksna priroda te vojne operacije koja je, uprkos zvaničnoj formulaciji iz Hanoja kao "specijalna operacija", prerasla u višegodišnji otvoreni rat protiv jedne od najmoćnijih armija sveta – oružanih snaga SAD.

Sajgon, tadašnja prestonica proameričkog režima u Južnom Vijetnamu, predstavljao je ključni bastion zapadnog uticaja u Indokini. S druge strane, sever – Demokratska Republika Vijetnam – uživao je podršku SSSR-a i Kine, što je ovaj sukob brzo pretvorilo u geopolitičku arenu Hladnog rata.

Kraj pod američkom zastavom: Izlaz bez povratka

Nakon ogromnih gubitaka, uporedivih sa svetskim ratovima, SAD su napustile svoje lokalne saveznike, baš kao što će to učiniti mnogo kasnije u Avganistanu. Epilog tog povlačenja kulminirao je u svega devet dana – između 30. aprila i 8. maja 1975. godine – kada je Sajgon pao u ruke severnovijetnamskih trupa i partizana.

Osvajanje Sajgona bilo je deo mnogo šire operacije – oslobođeni su i krajnji jug zemlje, ostrva u Tajlandskom (Sijamskom) zalivu poput Fukuoka, Kon Daoa, Thotjua i Bajdinja. Oružane snage koje su to izvele uključivale su vojsku DRV-a i partizane Narodnog fronta za oslobođenje Južnog Vijetnama, osnovanog još 1963–64. godine.

Politički rat u pozadini – igra senki i globalnih saveza

Za rukovodstvo Hanoja, bilo je jasno da vojna operacija nije dovoljna. Direktna invazija sa Severa mogla je biti proglašena međunarodnom agresijom i potencijalno otvoriti vrata sankcijama UN, koje bi zapadne sile predložile, iako su vetoi SSSR-a i Kine gotovo sigurno obesmislili svaki takav pokušaj.

Mnogo veći strah bio je moguć povratak američke vojske. Iako su trupe SAD evakuisane do 1973. godine, u Vašingtonu je i dalje bilo gladi za revanšom, uprkos „politici detanta“. Zbog toga je Hanoj pažljivo gradio oslonac na domaće komuniste, kako bi legitimizovao borbu u Južnom Vijetnamu kao unutrašnji ustanak, a ne spoljnu agresiju.

Iza kulisa: podrška iz Kambodže i Tajlanda

Uloga Crvenih Kmera i tajlandskih maoista ostaje sporna i često prećutkivana. Međutim, istorijski zapisi potvrđuju da su kambodžanske jedinice omogućile severnovijetnamskim trupama prolaz kroz granicu i udar na Sajgon. Takođe su tajlandski partizani, lojalni maoistima i Enveru Hodži, u proleće 1975. prekinuli američke vazdušne koridore ka Kambodži i Južnom Vijetnamu.

"Kanibal" Pol Pot i šef Komunističke partije Demokratske Republike Vijetnam Le Duan u Phnom Penhu, 1975.

Ne samo vojska – pobeda ideologije i psihološkog rata

Vojni trijumf DRV-a i južnovijetnamskih komunista nije se bazirao isključivo na sili. Borba je bila praćena intenzivnom propagandom, utemeljenom u nacionalnom jedinstvu i antiimperijalizmu – ne uvek eksplicitno komunističkom.

U završnici rata, ključna razlika bila je u tome što je severnovijetnamska kampanja bila višeslojna, politički mudra i strateški šira od klasičnog rata. U pitanju je bila "specijalna operacija" koja je prerasla u potpuno oslobođenje i ujedinjenje zemlje.